Mevzuat Bilgi Bankası

BÜYÜKŞEHİRLERDE EVSEL KATI ATIK TARİFELERİNİN BELİRLENMESİ VE UYGULANMASINA YÖNELİK BİLGİ NOTU

Evsel Katı Atık Tarifeleri ile ilgili olarak Büyükşehir ilçe Belediye Başkanlıklarınca tarifelerin belirlenerek Büyükşehir Meclisince de onaylanması Hakkında Değerlendirme

2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması başlıklı 56 ncı maddesinde; “Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir…”

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunun Ücrete tabi işler başlıklı 97 nci maddesinde; “Belediyeler bu Kanunda harç veya katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak ifa edecekleri her türlü hizmet için belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almaya yetkilidir. Belediye'ye tekel olarak verilmiş işler kendi özel hükümlerine tabidir.

Atıksu Altyapı Ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmeliğin, Evsel katı atık idarelerinin görev ve yetkileri başlıklı 8. Maddesinde;

“Evsel Katı Atık İdareleri;

a) Evsel katı atık hizmetini vermek veya verdirmekle,

b) Evsel katı atık hizmetlerine ilişkin tarifeleri belirlemekle,

c) Evsel katı atık ücretini toplamakla, yükümlüdürler.” ; denilmekle,

Aynı yönetmeliğin, Atıksu hizmetleri için ücretlendirme başlıklı 17/1 maddesinde;

“ (1) Atıksu hizmetleri için ücretlendirme yapılırken tam maliyet ve kirleten öder esasları kullanılır. Bu esasların uygulanmasına yönelik detayları içeren ve tam maliyet esaslı tarifelerinin belirlenmesinde faydalanılabilecek usul ve esaslar Bakanlık tarafından Atıksu Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz adıyla Bakanlığın internet sayfasında yayımlanır.”

Faturalandırma başlıklı 22. Maddesinde de;

“ (1) Atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait ücretlendirme yapılan hizmetin karşılığı olarak müstakilen, düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılır.” Denilmektedir.

Evsel katı atık idarelerinin görev ve yetkileri başlıklı 8 inci maddesinde;

“ (1) Evsel Katı Atık İdareleri;

a) Evsel katı atık hizmetini vermek veya verdirmekle,

b) Evsel katı atık hizmetlerine ilişkin tarifeleri belirlemekle,

c) Evsel katı atık ücretini toplamakla,

yükümlüdürler.

Abonelerin ve atık üreticilerinin yükümlülükleri başlıklı 9 uncu maddesinde;

“a) İlgili kurumlarca bu Yönetmelikteki esaslara uygun olarak belirlenen tarifelere göre faturalanan atıksu ve evsel katı atık ücretlerini ödemekle,

b) Atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından talep edildiği takdirde denetim amacıyla yapılan ölçümlerin masraflarını karşılamakla,…”yükümlüdürler.

Abonelik başlıklı 10 uncu maddesinde;

“(1) Atıksu altyapı yönetimlerinin hizmet vermekle yükümlü olduğu tüm gerçek ve tüzel kişilerin abone olması zorunludur.”

Hizmet Sözleşmesi başlıklı 12 nci maddesinde;

“(1) Her bir abone için toplam sistem maliyeti o aboneye verilen veya verilecek hizmete göre hesaplanır. Atıksu altyapı yönetimleri ve/veya evsel katı atık idareleri hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacak her abone karşılıklı sözleşme yapmakla yükümlüdürler.

(2) Sözleşme, abonenin ve/veya atık üreticisinin hangi hizmetlerden yararlandığını ve hangi tarife türü üzerinden ücretlendirileceğini tanımlar.”

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları başlıklı 7/i maddesinde;

“Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır:

i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; gayrisıhhi işyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer işyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; inşaat malzemeleri, hurda depolama alanları ve satış yerlerini, hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama sahalarını belirlemek, bunların taşınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükşehir katı atık yönetim planını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbi atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak.” Hükmü mevcuttur.

5393 sayılı Belediye Kanunun; Belediyenin yetkileri ve imtiyazları başlıklı 15 inci maddesi;

d) Özel kanunları gereğince belediyeye ait vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarının tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak; vergi, resim ve harç dışındaki özel hukuk hükümlerine göre tahsili gereken doğal gaz, su, atık su ve hizmet karşılığı alacakların tahsilini yapmak veya yaptırmak g) “Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak. "

2872 sayılı Çevre Kanunu İzin Alma, Arıtma ve Bertaraf Etme Yükümlülüğü başlıklı 11/11 maddesinde;

“Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler. Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz.” Hükmü mevcuttur.

İlgi yazıda da belirtilen, 2872 sayılı Kanunun 11. Maddesi gereğince belirlenmekte olan Evsel katı atık tarifelerinin ilçe belediyelerince belirlenerek Büyükşehir Belediye Meclisinde onaylanmasına ilişkin işlemlerin iptali için açılmış olan davalarda;

“Yukarıda yer verilen kanun hükümleri ve konu ile ilgili özel düzenlemeler getiren Yönetmelik hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, işletilmesi ve buna bağlı olarak bu tesislere ilişkin tüm yükümlülüklerin yerine getirilmesi hususunda Büyükşehir Belediyelerinin yetkili ve görevli kabul edildiği, ilçe ve/veya ilk kademe belediyelerinin ise bu süreçte sadece katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonlarına taşımak ile yükümlü kılındıkları, 2872 sayılı Kanunun 11. maddesinde belirtilen ücretin ise; söz konusu bertaraf tesislerinin işletme, bakım ve onarım masraflarının karşılamak üzere katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücretinin alınacağı ifade edilerek katı atık bertaraf sürecindeki oluşan maliyetlerin bir bütün olarak (toplama, taşıma ve bertaraf) değerlendirildiği ve bu süreçte oluşan giderlerin bu hizmetten yararlananlardan alınacak katılım ücreti ile karşılanacağı ifade edildiği, diğer yandan meclis kararının alınmasından sonra yürürlüğe giren ilgili Yönetmeliğin de aynı doğrultuda düzenlemeler getirerek görevli bulunan Belediye tarafından kurulacak olan katı atık bertaraf tesisleri için bu tesisin işletme maliyetlerine katılım ve katı atıkların toplanma ve taşınma maliyetlerine ilişkin objektif maliyet hesaplama kuralları getirdiği ve buna göre belirlenen ücretin ise su faturaları ile katı atık üreticisi olan ilgililere faturalandırılacağının belirtildiği, sonuç olarak anılan hizmetten yararlananlara yönelik olarak belirlenecek olan tarife uyarınca yapılacak olan ücretlendirme yetkisinin bahsi geçen tesisleri kurma ve işletme sorumluluğu olan Belediyeye ait olduğu görülmektedir.

İlçe Belediye Meclisi kararı ile katı atık toplama ve taşıma giderleri karşılığı olarak faaliyet türlerine göre alınacak ücretlerin evsel katı atık ücret tarifesi belirlediği, bu Büyükşehir Belediye Meclisi kararı ile onandığı…….”

“Uyuşmazlık konusu olayda; Büyükşehir ilçe Belediyesi tarafından işletilmekte olan bir evsel katı atık bertaraf tesisinin bulunmadığı, Büyükşehir ilçe Belediyesi'nin söz konusu süreçteki görevinin ise 5216 sayılı Kanunun 7/3. maddesinin (b) bendinde belirtilen "katı atıkları toplama ve taşıma" olduğu, bunun dışında katı atıkların bertaraf edilmesi sürecindeki 5216 ve 2872 sayılı Kanun hükümleri ile verilen başka bir görev ve buna bağlı yetkisinin bulunmadığı, sözü edilen yetkinin Büyükşehir Belediyelerine ait olduğu görülmektedir.

Bu durumda; katı atık ücreti istenilmesine ilişkin büyükşehir ilçe Belediye Meclisi kararı ve bu kararı onayan Büyükşehir Belediye Meclisi kararında yetki unsuru yönünden hukuka uygunluk bulunmamaktadır.” Denilmek suretiyle hüküm tesis edilmiştir.

Değerlendirme;

Yukarıda belirtilen mevzuat ve yargı kararları birlikte değerlendirildiğinde; büyükşehir sisteminin olduğu illerde katı atıkların yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetlerin yerine getirilmesi, bu amaçla tesisler kurulması, kurdurulması, işletilmesi veya işlettirilmesi görev, yetki ve sorumluluğunun büyükşehir belediyesi uhdesinde bulunduğu; ilçe belediyelerinin ise katı atıkların toplanması ve aktarma istasyonuna taşınması ile ilgili görev, yetki ve sorumluluğunun bulunduğu malumdur. Kanunlar uyarınca belediyelere tevdi edilen görev, yetki ve sorumluluklarda her belediye münhasıran sorumlu olup kanunlarda yer alan istisna hükümlerden kaynaklanan uygulamalar hariç bir belediyenin başka bir belediye yerine geçerek karar alması veya bir belediyenin kararını başka bir belediyeye onaylatması mümkün değildir.

Diğer taraftan sayılan hizmetler, Çevre Kanunu uyarınca ücrete tabi kılınmıştır. Mezkûr Kanun uyarınca tahsil edilen “katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti” tek bir ücret olup büyükşehir belediyesi uhdesinde bulunan “evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek” hizmetlerinden yararlananlardan alınmaktadır. Bahsi geçen ücretin hesaplanmasına esas olan toplam sistem maliyetinin temel bileşenleri ise mezkûr Yönetmelik uyarınca toplama, taşıma, aktarma, geri kazanım (kompost, yakma gibi), bertaraf (Düzenli depo sahasının kurulması, işletilmesi, kapatılması, kapatma sonrası bakım ve gözetim) ve satış olup büyükşehir belediyelerinin sistemi bir bütün olarak değerlendirip bileşenleri dâhil toplam sistem maliyetini bu duruma göre hesaplayarak tahsil etmesi gerekmektedir. Ancak büyükşehir belediyelerinin fiilen yürütmediği hizmetlerle ilgili (toplama ve taşıma) maliyet girdilerini (personel, malzeme, yakıt, amortisman, kredi ödemeleri vb.) bilmesinin mümkün olmayacağı da ortadadır.

Dolayısıyla büyükşehir ilçe belediyelerinin, fiilen yürüttükleri toplama ve taşıma temel bileşenleri için Çevre Kanunu’nun 11 inci ve Belediye Gelirleri Kanunu’nun 97 nci maddeleri uyarınca ayrıca ücret belirleyemeyeceği; buna karşın büyükşehir belediyelerinin, hizmeti fiilen yürüten ilgili ilçe belediyelerinden toplama ve taşıma temel bileşenleri için mezkûr Yönetmelik ve Kılavuz’a göre hesaplanacak maliyet bilgisini bir rapor olarak alabileceği, buna göre hesaplanarak tahsil edilecek ücretlerden her ilçe belediyesine toplama ve taşıma bedellerini aktarabileceği Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından değerlendirilmektedir.