Mevzuat Bilgi Bankası

657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 101 inci maddesinde engelli memurlar ile hamile veya doğum yapmış memurlara gece nöbeti ve gece vardiyası verilemeyeceğinin ifade edildiğini belirterek, söz konusu hükümde geçen "gece" kavramından ne anlaşılması gerektiğine ilişkin görüş talep eden ilgi yazı incelenmiştir. 

Bilindiği üzere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun "Günlük çalışma saatlerinin tesbiti" başlıklı 100 üncü maddesinin birinci fıkrasında "Günlük çalışmanın başlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özelliklerine göre merkezde Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca, illerde valiler tarafından tesbit olunur." hükmü, "Günün 24 saatinde devamlılık gösteren hizmetlerde çalışma saat ve usulünün tesbiti" başlıklı 101 inci maddesinde ise, "Günün yirmidört saatinde devamlılık gösteren hizmetlerde çalışan Devlet memurlarının çalışma saat ve şekilleri kurumlarınca düzenlenir

Ancak, kadın memurlara; tabip raporunda belirtilmesi hâlinde hamileliğin yirmidördüncü haftasından önce ve her hâlde hamileliğin yirmidördüncü haftasından itibaren ve doğumdan sonraki iki yıl süreyle gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez. Engelli memurlara da isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez. " hükmü yer almaktadır. Ancak mezkur Kanunda "gece" kavramının tanımına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. 

Diğer taraftan, 30/01/2010 tarihli ve 27478 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Sendikal Gelişmeler Doğrultusunda Alınacak Önlemler" konulu ve 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesinin (3) numaralı fıkrasında; "Kamu çalışanlarının kanunen bakmakla yükümlü olduğu özürlü aile bireyinin bakıma muhtaç olduğunun ilgili mevzuatına göre alınmış geçerli özürlü sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmesi kaydıyla bu durumdaki personele; özürlü aile ferdinin günlük bakımı için izin kullanımında gerekli kolaylık sağlanacak ve personel mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacaktır." hükmü yer almaktadır. Görüldüğü üzere, mezkur Tebliğ'de bakmakla yükümlü olduğu engelli aile bireyi bulunan memurun mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacağının belirtilmesi suretiyle mesai saatleri dışındaki vardiyalar gece vardiyası olarak nitelendirilmiştir. 

4857 sayılı İş Kanununun "Amaç ve kapsam" başlıklı 1 inci maddesinde, "Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir…" hükmü, "Gece süresi ve gece çalışmaları" başlıklı 69 uncu maddesinde, "Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir..." hükmü yer almaktadır. Mezkur Kanunun 69 uncu maddesinde yer verilen hüküm, bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartlarına ilişkin bir hükümdür.

Bu itibarla,

• 4857 sayılı Kanunun 69 uncu maddesindeki "gece" kavramının tanımına ilişkin hükmün, mezkur Kanun kapsamında bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartlarına ilişkin olması sebebiyle söz konusu düzenlemenin 657 sayılı Kanuna tabi olarak görev yapan memurlar hakkında uygulanmasının mümkün bulunmadığı,
• 657 sayılı Kanunun 101 inci maddesinde geçen "gece nöbeti ve gece vardiyası" kavramının tanımına ilişkin herhangi bir hükmün mezkur Kanunda bulunmadığı, 
• 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesinin (3) numaralı fıkrasında bakmakla yükümlü olduğu engelli aile bireyi bulunan memurun mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacağının belirtilmesi suretiyle mesai saatleri dışındaki vardiyaların gece vardiyası olarak nitelendirildiği, 
• 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesinin (3) numaralı fıkrasında "gece vardiyasına" ilişkin yapılan nitelendirme dikkate alındığında 657 sayılı Kanunun 101 inci maddesinde yer alan "gece vardiyası" kavramının da aynı şekilde yorumlanmasının mümkün bulunduğu,
• Günün 24 saatinde devamlılık gösteren hizmetlerinde görev yapan hamile veya doğum yapmış memurların mezkur Kanunun 100 üncü maddesine istinaden belirlenen günlük çalışma saatleri içindeki vardiyalarda çalıştırılması gerektiği,
• 657 sayılı Kanunun 53 üncü maddesi kapsamında istihdam edilen ve günün 24 saatinde devamlılık gösteren hizmetlerinde görev yapan engelli memurların isteği dışında mezkur Kanunun 100 üncü maddesine istinaden belirlenen günlük çalışma saatleri dışındaki vardiyalarda çalıştırılmaması gerektiği, mütalaa edilmektedir. 

Uzman Görüşü: 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununda "Gece Vardiyası" Kavramının Yorumu

Giriş

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 101. maddesinde, bazı özel durumlara sahip memurlar için "gece nöbeti" ve "gece vardiyası" uygulamasına istisnalar getirilmiştir. Ancak ilgili Kanunda "gece" kavramının tanımına dair açık bir düzenleme yer almamaktadır. Bu durum, uygulayıcılar açısından tereddüt doğurmakta ve çeşitli idari yorumlara ihtiyaç duyulmasına neden olmaktadır.

Mevzuat Çerçevesi

Kanunun 101. maddesine göre:

“Kadın memurlara; tabip raporunda belirtilmesi hâlinde hamileliğin yirmi dördüncü haftasından önce ve her hâlde yirmi dördüncü haftasından itibaren ve doğumdan sonraki iki yıl süreyle gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez. Engelli memurlara da isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez.”

Bu hükümde yer alan "gece nöbeti" ve "gece vardiyası" kavramlarının tanımı açıkça yapılmamış olmakla birlikte, uygulamada bu kavramların kapsamı çeşitli düzenlemeler ve genelgeler ışığında şekillenmektedir.

Genelgeler ve Yardımcı Mevzuatın Yorum Gücü

Özellikle 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi’nin 3. fıkrası, bu konuda yol gösterici niteliktedir. Genelgede, kamu çalışanlarının mesai saatleri dışındaki görevlerinin "gece vardiyası" kapsamında değerlendirileceği ifade edilmiştir. Bu bağlamda, mesai saatleri dışında kalan çalışma dilimi, uygulamada "gece" olarak yorumlanmaktadır.

Bu yorum, hamile, doğum yapmış veya engelli statüsündeki memurlar için gece çalışma yasağının sınırlarını belirlemede önemli bir dayanak oluşturmaktadır.

4857 Sayılı İş Kanunu’nun Gece Tanımı Kapsam Dışı

Her ne kadar 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesinde gece çalışması “en geç saat 20:00’de başlayıp en erken saat 06:00’ya kadar süren dönem” olarak tanımlanmışsa da, bu hüküm yalnızca işçi statüsündeki çalışanlar için geçerlidir. Bu nedenle, bu tanımın 657 sayılı Kanuna tabi memurlar açısından doğrudan bağlayıcı bir etkisi bulunmamaktadır.

Sonuç ve Uygulama Esasları

• 657 sayılı Kanun’da "gece" kavramı açıkça tanımlanmamış olmakla birlikte, 2010/2 sayılı Genelge doğrultusunda, mesai saatleri dışında kalan vardiyalar "gece vardiyası" olarak değerlendirilmelidir.
• Hamile veya doğum yapmış memurlar, günlük çalışma saatleri içinde görevlendirilebilir; ancak mesai dışı vardiyalarda çalıştırılmaları hukuken uygun değildir.
• Engelli memurlar, istemedikleri sürece günlük çalışma saatleri dışındaki vardiyalara dâhil edilemez.
• Bu yorum, kamu kurumlarının personel planlaması yaparken hem insan haklarına duyarlı hem de mevzuata uygun bir yaklaşım geliştirmelerine yardımcı olacaktır.

Yasal Dayanaklar:

• 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, md. 100, 101, 53
• 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi
• 4857 sayılı İş Kanunu, md. 69

Personel Mevzuatı Eğitimlerimiz için tıklayınız